Sug‘urta bizni avariyalar, yong‘inlar, kasalliklar, tabiiy ofatlar, mulkni yo‘qotish kabi murakkab hayotiy vaziyatlarda himoya qilish uchun mavjud. Ammo amalda har qanday sug‘urta hodisasi ham sug‘urta tovonini to‘lash bilan tugamaydi. Ko‘pchilik kutilmagan rad javobiga duch keladi va sug‘urtalovchi nima uchun qiyin paytda yordam berishdan bosh tortganini tushunmaydi. Ayniqsa, hamma narsani to‘g‘ri qilganiga amin bo‘lgan odam salbiy qarorga duch kelsa, bu juda yoqimsiz.

Bunday vaziyatga tushib qolmaslik uchun sug‘urta kompaniyasi qanday sabablarga ko‘ra to‘lovni rad etishi mumkinligini, buning oldini olish va agar rad javobi olinsa, nima qilish kerakligini tushunish muhimdir. Quyida biz rad etish uchun sabab bo‘lgan eng keng tarqalgan asoslarni ko‘rib chiqamiz va har bir holatda qanday harakat qilish kerakligi haqida tavsiyalar beramiz.

Shartnoma shartlarini buzish

Sug‘urta shartnomasi shunchaki qog‘oz emas, balki taraflarning barcha huquq va majburiyatlari ko‘rsatilgan yuridik ahamiyatga ega hujjatdir. Agar shartnoma bandlarining hatto bittasi buzilsa ham, kompaniya to‘lovni rad etishga haqli va sud uning tarafini oladi. Ayniqsa, bu ko‘pincha mol-mulkdan foydalanish qoidalariga yoki mijozning sug‘urta hodisasi yuz bergan paytdagi xatti-harakatiga taalluqlidir.

Masalan, agar sug‘urta avtomobilga rasmiylashtirilgan bo‘lsa, ammo yo‘l-transport hodisasi sodir bo‘lgan paytda rulda avtomobilni boshqarish huquqiga ega bo‘lmagan yoki mast holatda bo‘lgan shaxs bo‘lsa, bu shartlarni to‘g‘ridan-to‘g‘ri buzishdir. Xuddi shunday, agar sug‘urta qildiruvchi navbatdagi badalni o‘z vaqtida to‘lamagan bo‘lsa, kompaniya shartnomaning amal qilishini to‘xtatib turishi mumkin va muddati o‘tkazib yuborilgan sanadan keyingi barcha voqealar sug‘urta hodisalari deb hisoblanmaydi.

Ushbu sababga ko‘ra rad etishning odatiy asoslari:

• To‘lovlarni kechiktirish. Agar siz o‘z vaqtida sug‘urta badalini to‘lamasangiz, polisning amal qilishi to‘xtatilishi mumkin;
•  
• Foydalanish qoidalarini buzish. Masalan, avtomobilni haydovchilik guvohnomasisiz, mast holatda boshqarish yoki mol-mulkdan boshqa maqsadlarda foydalanish;
•  
• Shartnomada ko‘rsatilgan istisnolar. Ba’zi xatarlar avval boshidanoq istisno qilingan bo‘lishi mumkin, ammo mijoz bunga e’tibor bermaydi.

Bunday holatlarning oldini olish uchun shartnomani, ayniqsa, "Istisnolar" bo‘limini diqqat bilan o‘qib chiqish kerak. Barcha kelishilgan shartlarga rioya qilish muhim, bu sug‘urta hodisasini tan olish va kompensatsiya olish uchun asosdir.

Bundan tashqari, barcha amalga oshirilgan to‘lovlar hisobini yuritish va kvitansiyalarni saqlash tavsiya etiladi. Nizoli vaziyat yuzaga kelganda, tasdiqning mavjudligi hal qiluvchi ahamiyatga ega bo‘lishi mumkin. Shartnomani imzolashdan oldin, agar biron bir ibora noaniq tuyulsa, mutaxassis bilan maslahatlashish maqsadga muvofiq.

Rasmiylashtirishda noto‘g‘ri axborot

Sug‘urta shartnomasini tuzishda mijoz to‘liq va ishonchli axborotni taqdim etishi shart. Hatto ma’lumotlardagi kichik buzilishlar ham sug‘urta kompaniyasining to‘lovni rad etishiga olib kelishi mumkin. Ayniqsa, salomatlik holati, mol-mulk xususiyatlari va avariyalar tarixiga oid axborot qat’iy tekshiriladi.

Ba’zida inson tibbiy sug‘urtadan tejash umidida surunkali kasalliklar haqida ma’lumot bermaydi yoki mol-mulkni sug‘urtalashda kvartiraning bozor narxini pasaytirib korsatadi. Ammo sug‘urta hodisasi yuz berganda kompaniya barcha ma’lumotlarni tekshiradi va shartnomani bekor qilishi yoki uni haqiqiy emas deb tan olishi mumkin.

Noto‘g‘ri axborotning ko‘p uchraydigan misollari:

• Kasalliklarni yashirish. Tibbiy sug‘urtada mijozda diabet yoki gipertoniya kasalligi borligi ko‘rsatilmagan;
•  
• Avtomobil haqidagi soxta ma’lumotlar. Dvigatel quvvati boshqacha ko‘rsatilgan yoki YTH tarixi aks ettirilmagan;
•  
• Mulk qiymatini pasaytirish. Kvartira haqiqiy qiymatiga nisbatan kamroq summaga sug‘urtalanadi.

Muammolarga duch kelmaslik uchun shartnoma tuzishda aniq va to‘liq axborot taqdim etilishi kerak. Agar shubha tug‘ilsa, keyinchalik sug‘urta tovonidan mahrum bo‘lishdan ko‘ra, axborotni qayta tekshirib ko‘rgan ma’qul. Ma’lumotlarni qasddan buzib ko‘rsatish firibgarlik sifatida qaralishi va nafaqat to‘lovni rad etishga, balki jinoiy javobgarlikka ham olib kelishi mumkinligini yodda tuting.

Sug‘urta hodisasining yo‘qligi

Ko‘pchilik maishiy noqulaylik va ko‘ngilsizliklarni sug‘urta hodisalari bilan adashtiradi. Biroq, hodisa sug‘urta deb tan olinishi uchun u polisda ko‘rsatilgan xavflar ro‘yxatiga qat’iy mos kelishi kerak. Masalan, texnikaning tabiiy eskirishi tufayli buzilishi, agar shartnomada faqat to‘satdan shikastlanishlar nazarda tutilgan bo‘lsa, sug‘urta hodisasi hisoblanmaydi.

Shuni ham tushunish kerakki, ba’zi hodisalar (masalan, harbiy harakatlar, ommaviy tartibsizliklar, pandemiyalar) ko‘pincha "fors-major" toifasiga kiradi va qamrovdan chiqarib tashlanishi mumkin.

Sug‘urta qilinmaydigan holatlar:

• Texnikaning eskirishi tufayli buzilishi. Sug‘urta tabiiy eskirish yoki yomon xizmat ko‘rsatilishi bilan bog‘lq holatlarni qoplamaydi;
•  
• Fors-major hodisalari. Terrorchilik akti yoki harbiy harakatlar asosiy sug‘urta qoplamasiga kirmaydi;
•  
• Ekspluatatsiya shartlarining buzilishi. Masalan, qurilmaning qizib ketishi, ruxsat etilgan harorat rejimidan tashqarida ishlashi.

Noxush kutilmagan holatlarning oldini olish uchun shartnoma imzolashdan oldin kompaniya vakilidan aynan qaysi holatlar sug‘urta bilan qamrab olinishi va qaysilari qamrab olinmasligini aniqlashtirib oling. Keyinchalik iboralar haqida bahslashishdan ko‘ra, istisnolar ro‘yxatini yozma tarzda oldindan olgan ma’qul.

Agar vaziyat sug‘urta hodisasiga to‘g‘ri kelishiga shubha qilsangiz, yozma ravishda tushuntirish berish haqida murojaat qiling. Bu tushunmovchiliklarning oldini olishga yordam beradi va sug‘urta hodisasini tekshirish jarayonida halolligingizning isboti bo‘ladi.

Rasmiylashtirish tartib-taomilini buzish

Agar shartnomani rasmiylashtirish tartibini buzsangiz, hatto sug‘urta hodisasi yuz bergan va shartnoma shartlariga rasman muvofiq bo‘lsa ham, to‘lovni ololmasligingiz mumkin. Har bir sug‘urta kompaniyasida ariza berish muddatlari, hujjatlar ro‘yxati, xabarnoma shakliga oid qat’iy yo‘riqnomalar mavjud.

Ba’zi mijozlar shunchaki hodisa haqida juda kech xabar bergani yoki kerakli ma’lumotnomani taqdim etmagani uchun to‘lov huquqidan mahrum bo‘ladi. Shuningdek, xabar berish shakliga ham rioya qilish muhim – masalan, agar shartnomada yozma ravishda xabardor qilish nazarda tutilgan bo‘lsa, telefon qo‘ng‘irog‘i yetarli asos bo‘lmasligi mumkin.

Rasmiylashtirishdagi asosiy xatolar:

• O‘z vaqtida xabar bermaslik. Shartnomaga ko‘ra, hodisa haqida 72 soat ichida xabar berishingiz kerak, ammo ariza bir hafta o‘tgach berilgan;
•  
• Hujjatlar paketi to‘liq emas. Tegishli davlat muassasalaridan olingan tibbiy xulosalar, fotosuratlar, bayonnomalar mavjud emas;
•  
• Tartib-taomilga rioya qilmaslik. Ko‘zdan kechirish dalolatnomasi rasmiylashtirilmagan, ekspert imzosi yo‘q, ariza boshqa manzilga yuborilgan.

Hammasi silliq kechishi uchun polisga ilova qilingan yo‘riqnoma bilan oldindan tanishib chiqing. Sug‘urta hodisasi yuz bergan taqdirda, xatti-harakatlarni kechiktirmang va darhol hujjatlarni yig‘ishni boshlang. Bitta hujjatni yetkazmagandan ko‘ra, bitta hujjat ortiq taqdim etgan ma’qul.

Sug‘urta qildiruvchining qasddan qilgan xatti-harakatlari

Sug‘urta firibgarligi — eng ko‘p uchraydigan rad etish sabablaridan biri. Ba’zi mijozlar ongli ravishda sug‘urta hodisalarini sahnalashtiradi, hujjatlarni qalbakilashtiradi yoki zararni oshirib ko‘rsatadi. Kompaniyalar bunga qarshi faol kurashmoqda va o‘z tekshiruvlarini o‘tkazmoqda.

Agar tekshiruv davomida hodisa qasddan uyushtirilganligi aniqlansa, sug‘urta kompaniyasi nafaqat to‘lovni rad etadi, balki ishni huquqni muhofaza qilish organlariga ham topshirishi mumkin. Agar zarar haqiqiy bo‘lsa ham, lekin mijoz tafsilotlarni bo‘rttirib ko‘rsatgan bo‘lsa, bu rad etish uchun sabab bo‘ladi.

Firibgarlikning odatiy shakllari:

1. O‘g‘irlikni sahnalashtirish. Aslida sotilgan bo‘lsa-da, texnika o‘g‘irlanganini da’vo qilish;

2. YTHdagi qoidabuzarliklar. Ta’mirlash uchun to‘lovni olish maqsadida soxta YTHlar uyushtirish;

3. Hujjatlarni qalbakilashtirish. Qalbaki hisobvaraqlar, soxta ma’lumotnomalar va xulosalar.

Muammolarga duch kelmaslik uchun halol va ochiq harakat qiling. Agar hammasini to‘g‘ri bajargan bo‘lsangiz, hech narsadan qo‘rqishning hojati yo‘q. Sug‘urta kompaniyasini aldashga urinish esa shunchaki to‘lovni rad etishdan ko‘ra ko‘proq noxushliklarga olib keladi.

Shuni ham tushunish kerakki, firibgarlik sxemasida hatto bilvosita ishtirok etish (masalan, "tanish sug‘urta agenti"ning maslahati bilan) ham javobgarlikdan ozod qilmaydi. Yaxshisi, "kulrang sxemalar"dan voz kechib, halol kompensatsiya oling.

Sug‘urta muddatining tugashi

Rad etishning eng oddiy, ammo tez-tez uchraydigan sabablaridan biri – bu polis amal qilish muddatining tugashi. Ko‘pchilik sug‘urta shartnomasi avtomatik ravishda uzaytirilmasligini (bundan ayrim holatlar mustasno) va muntazam ravishda yangilab turishni talab qilishini unutib qo‘yadi. Agar voqea muddat tugaganidan keyin sodir bo‘lgan bo‘lsa, unda to‘lovga umid qilmasa ham bo‘ladi.

Shuni ham hisobga olish kerakki, ba’zi sug‘urta turlari (masalan, TVEFJMS yoki tibbiy sug‘urta) bir yilga rasmiylashtiriladi va aniq ma’lum bir sanagacha uzaytirishni talab qiladi. Bir kunlik kechikish kompensatsiyani yo‘qotishga olib kelishi mumkin.

Tez-tez uchraydigan muddat xatolari:

1. Muddati uzaytirilmagan. Sug‘urta qildiruvchi shartnomani muddati tugagunga qadar uzaytirishga ulgurmadi;

2. Davrni hisoblashda xatolik yuz berdi. Mijoz polis oyning oxirigacha amal qiladi deb hisoblagan, u esa bir kun oldin tugagan;

3. Hisobga olinmagan cheklov. Voqeadan keyin ariza berish uchun vaqt cheklovi (masalan, YTH sodir bo‘lgan kundan boshlab 30 kun) belgilangan.

Bunday tushunmovchiliklarga yo‘l qo‘ymaslik uchun polisni uzaytirish haqida oldindan eslatmalar qo‘ying. Yaxshisi yangi shartnomani avvalgi shartnoma tugashidan bir hafta oldin rasmiylashtirgan ma’qul. Bu ortiqcha xatarlardan xalos etadi va himoyaga ishonch bag‘ishlaydi.

Sug‘urta kompaniyasi rad etgan taqdirda nima qilish kerak?

Sug‘urta kompaniyasi to‘lovni rad etgan bo‘lsa ham, bu hali hammasi tamom degani emas. Ko‘pincha rad etish ustidan, ayniqsa, shartnoma doirasida harakat qilganingizga ishonchingiz komil bo‘lsa, shikoyat qilish mumkin. Asosiysi, xotirjamlikni saqlash, barcha dalillarni to‘plash va o‘z huquqlarini izchil himoya qilish muhim. Yuridik jihatdan asoslangan aniq qadamlardan farqli o‘laroq, og‘zaki suhbatlar va hissiyotga yo‘g‘rilgan dalillar kamdan kam hollarda natija beradi.

Nizoni muvaffaqiyatli hal qilish imkoniyatini oshirish uchun bosqichma-bosqich harakat qiling. Har bir qadam muhim va natijaga ta’sir qilishi mumkin. Quyidagilarni amalga oshirish kerak:

1.    Yozma ravishda rad etishni so‘rang. Sug‘urta kompaniyasidan rad etish sabablari tushuntirilgan rasmiy hujjatini iloji bo‘lsa, firma blankasida imzo qo‘yilgan va sana ko‘rsatilgan holda talab qiling;

2.    Rad etish sabablarini tahlil qiling. Keltirilgan sabablarni shartnomangiz matni bilan solishtiring. Ba’zida kompaniyalar noto‘g‘ri bandlar yoki iboralarga havola beradi;

3.    Sug‘urta kompaniyasiga shikoyat yuboring. Shikoyat bilan rasman murojaat qiling, barcha hujjatlarning nusxalarini ilova qiling va qarorni qayta ko‘rib chiqishni talab qiling;

4.    ILMAga murojaat qiling. Agar sug‘urta qildiruvchi sifatidagi huquqlaringiz buzilgan deb hisoblasangiz, O‘zbekistonda sug‘urta bozori regulyatori – ILMAga murojaat qiling;

5.    Sudga da’vo arizasini tayyorlang. Agar boshqa usullar yordam bermagan bo‘lsa, hujjatlarni to‘plang, yurist bilan maslahatlashing va sudga shikoyat qiling.

Hujjatlar bilan tasdiqlangan mavqe va belgilangan tartib-taomillarga rioya qilish vaziyatni xolisona ko‘rib chiqishga umid qilish imkonini beradi. Sug‘urta kompaniyalari talablari asoslangan murojaatlarni ko‘rib chiqishga tayyor, shuning uchun aksariyat hollarda masalalarni belgilangan tartibda hal qilishga muvaffaq bo‘linadi.